Ook in de 17e eeuw kun je de nodige aangetaste gezichten tegenkomen op straat. Ziektes als scheurbuik, pokken, syfilis en lepra laten hun sporen na, als je ze al overleeft.....

´Skorbut´- uit Das Bild des Kranken, prof dr Helmut Vogt 1969, p. 185, tekening door KH Baumgärtner. Afbeelding: ´Skorbut´- uit Das Bild des Kranken, prof dr Helmut Vogt 1969, p. 185, tekening door KH Baumgärtner.

 

Scheurbuik wordt veroorzaakt door vitaminetekort en komt vaak voor onder zeelieden, maar ook ‘aan wal’ lijden mensen hieraan. De symptomen zijn: een bleke huid, vermoeidheid en kortademigheid, zwellingen en bloedingen van het tandvlees en onderhuidse bloedingen aan de benen. De naam 'scheurbuik' is afgeleid van de Latijnse benaming: Scorbutus.

 

Pokken is een van de grote killers in de 19e eeuw, maar bestaat ook ver daarvoor al. Vooral kinderen zijn vatbaar voor de pokken. De eerste verschijnselen zijn hoge koorts, misselijkheid, hoofdpijn en rugpijn, daarna verschijnen rode vlekjes op het lichaam, die blaasjes worden. Deze ontwikkelen zich tot zwerende zwarte puisten. Pas in 1796 wordt de vaccinatie ontdekt en toegepast, door Edward Jenner. Hierdoor wordt de sterfte door pokken aanzienlijk teruggedrongen.

Pokken
Afbeelding rechts: ´Variola Vera´, uit Das Bild des Kranken,
prof dr Helmut Vogt 1969,p. 105
tekening door JL Alibert 1833.


Syfilis was een geslachtsziekte en is een veelbesproken ziekte in de 16e, 17e en 18e eeuw. Waarschijnlijk overgekomen uit de nieuwe wereld, verspreidt syfilis zich vanuit Italië langzaam over heel Europa. De link met seksualiteit wordt al snel gelegd, maar de parasiet die de veroorzaker is, was vóór de 18e eeuw geheel onontdekt. Syfilis kan met kwik(preparaten) worden behandeld, al verschilt de methode door de eeuwen heen zeer, en zijn er vele bijwerkingen.

 

´Syphiliskrusten und - pusteln´, door Philippe Ricord 1851, uit Illustrierte Geschichte der Medizin, deel IV, p. 1505. Afbeelding links: ´Syphiliskrusten und - pusteln´, door Philippe Ricord 1851, uit Illustrierte Geschichte der Medizin, deel IV, p. 1505.

 

De ziekte kent vier stadia. Eerst komt er een zweer, met een harde omgeving; dan rode knobbels of vlekken; dan grote vijgwratten rond de anus of geslachtsdelen. Daarna kan de ziekte maanden of zelfs jaren rusten. Wanneer het derde stadium aanbreekt, kunnen interne organen aangetast worden. Dit stadium is al vaak dodelijk of in ieder geval invaliderend. Voor wie dit overleeft, is er nog het vierde stadium: hierbij worden de hersenen aangetast en kan krankzinnigheid optreden. De psychiatrische inrichtingen zitten er vol mee aan het eind van de 19e eeuw! Pas in 1909 komt er een doorbraak in de behandeling van syfilis: salvarsan. Tegenwoordig wordt antibiotica gegeven bij syfilis.

 

Knotenlepra bei Dreizehnjärige, uit Das Bild des Kranken, prof dr Helmut Vogt 1969, p. 97, tekening door KH Baumgärtner 1842. Afbeelding rechts: Knotenlepra bei Dreizehnjärige, uit Das Bild des Kranken, prof dr Helmut Vogt 1969, p. 97, tekening door KH Baumgärtner 1842.

 

Lepra is een trage, maar slopende ziekte, die zelfs in de Bijbel genoemd wordt wegens zijn afschrikwekkende verminkingen. Het wordt veroorzaakt door de Mycobacterium leprae. De symptomen zijn: verlammingen waardoor de gewrichten in allerlei vreemde houdingen komen te staan. Zenuwuiteinden worden aangetast en huid wordt ongevoelig. Wonden die niet genezen, kunnen er voor zorgen dat tenen en vingers afsterven. Het aangezicht is verlamd, waardoor het er uitdrukkingsloos uitziet en de ogen soms niet gesloten kunnen worden. De huid is knobbelig en het gezichtshaar valt uit.


Een patiënt hoeft niet al deze symptomen te vertonen. Lepra is besmettelijk, maar alleen ‘natte lepra’ en alleen na langdurig en intensief contact met leprozen. Niet iedereen die besmet is wordt ook werkelijk ziek. Lepra komt nog steeds voor, maar zelden in Nederland.

Dit zijn bij lange na niet de enige ziektes die het straatbeeld bepalen; er zijn er nog veel meer. Skeletvergroeiingen zorgen voor een grote verscheidenheid aan bochels, stompjes en kreupelen. Infecties die niet behandeld worden en uit de hand lopen, zorgen voor open wonden en koudvuur. Een infectie aan het oog kan gemakkelijk leiden tot blindheid.

 

Ook het krijgen van kinderen laat zijn sporen na op vrouwen. Vrouwen kunnen kreupel worden en ook kraamkoorts zorgt voor veel sterfgevallen. Wat je ook veel ziet in het straatbeeld is struma, in de volksmond krop genoemd, dat wordt veroorzaakt door een tekort aan iodium. Onbehandeld kan het tot grote gezwellen in de hals leiden. Pest komt ook nog voor in de 17e eeuw, maar heeft zijn meeste slachtoffers gemaakt in enorme epidemieën van de late middeleeuwen.

 

Bronnen:

 

- Teleac. Verre verwanten.
- Teringzooi, infectieziekten op zicht, tentoonstelling museum Boerhaave.
- Mooij, A. 2001: Van pest tot aids : vijf eeuwen besmettelijke ziekten in Amsterdam, Gemeentearchief Amsterdam.
- Website Gemeentearchief Amsterdam ‘Van pest tot aids’

 

 

 

 

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Hoogeveen, 26 juni 2009.
Update: 26 februari 2021.
Revisie: 31 juli 2023.
Revisie: 17 juli 2024.
Verhaal: © Harm Hillinga.
Menu Artikelen.
Terug naar de HomePage.
Top